Hình: VOA Chinese - Yan Qing Thượng nghị sĩ Jim Webb Nhìn về Châu Á
Các giới chức Việt Nam lại một lần nữa bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc Hoa Kỳ quyết định quay lại Đông Nam Á. Trong khi đó, một học giả người Mỹ gốc Việt nói rằng yếu tố Trung Quốc là một trong các yếu tố quan trọng sẽ định đoạt sự phát triển của mối quan hệ Việt-Mỹ trong những năm tới đây.
Duy Ái | Washington, DC Thứ Sáu, 17 tháng 9 2010
Hôm thứ 3 vừa qua, tại một cuộc hội thảo ở trụ sở Quốc hội Mỹ được Thượng nghị sĩ Jim Webb mô tả là một sự kiện có tính chất dấu mốc, Đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ, ông Lê Công Phụng, cho biết rằng Việt Nam ủng hộ việc Hoa Kỳ quyết định quay lại Đông Nam Á và Đông Á:
"Việt Nam mạnh mẽ ủng hộ chính sách ngoại giao của Mỹ là quay lại Đông Nam Á và Đông Á. Như Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton đã nói, Hoa Kỳ quay lại khu vực này để tiếp tục hiện diện chứ không rút đi. Chúng tôi ủng hộ chính sách đó."
Nhà ngoại giao hàng đầu của Việt Nam tại Washington cam kết rằng Hà Nội sẽ cố gắng hết sức để giúp Hoa Kỳ thực hiện chính sách quay lại Á châu và sẽ tăng cường sự hợp tác với phía Hoa Kỳ trong mọi lãnh vực, kể cả lãnh vực an ninh quốc phòng. Ông cũng không quên kêu gọi nước Mỹ tiếp tục giúp đỡ Việt Nam:
"Về phía Hoa Kỳ, chúng tôi hy vọng nước Mỹ tiếp tục giúp đỡ và hỗ trợ chúng tôi. Chúng tôi có tỉ lệ tăng trưởng kinh tế cao, cao hàng thứ nhì ở Á châu, sau Trung Quốc. Nhưng đất nước chúng tôi vẫn còn là một nước đang phát triển. Chúng tôi vẫn đang ra sức hoàn thiện nền kinh tế thị trường. Vì vậy chúng tôi cần có sự trợ giúp và hậu thuẫn của quí vị cho công cuộc phát triển của mình."
Cuộc hội thảo hôm thứ 3 là một trong nhiều sự kiện được tổ chức ở Washington và Hà Nội trong vài tháng qua để đánh dấu kỷ niệm 15 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao Việt-Mỹ. Hầu hết các nhà quan sát tình hình Việt Nam cho rằng quan hệ Việt-Mỹ đang ở trong giai đoạn tốt đẹp hơn bao giờ hết và sẽ tiếp tục phát triển thêm nữa trong lúc hai nước đều quan tâm trước sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Hồi hạ tuần tháng 7, Ngoại trưởng Clinton tuyên bố tại Hà Nội rằng Hoa Kỳ xem Việt Nam “không những thật sự là một quốc gia quan trọng mà còn là một bộ phận của chiến lược nhắm tăng cường cam kết của người Mỹ trong khu vực Á châu Thái bình dương, đặc biệt là trong vùng Đông Nam Á.” Khi phát biểu tại hội nghị của Diễn đàn Khu vực ASEAN ở Hà Nội, bà Clinton còn nói rằng Hoa Kỳ xem việc giải quyết vấn đề tranh chấp chủ quyền ở biển Nam Trung Hoa (Việt Nam gọi là Biển Đông) bằng đường lối đa phương là một “quyền lợi quốc gia”. Những phát biểu này đã khiến cho giới lãnh đạo Trung Quốc phật lòng, và Ngoại trưởng Dương Khiết Trì đã tuyên bố rằng lời lẽ của bà Clinton là một hành vi tấn công Trung Quốc.
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng của Đại học George Mason, một nhà chính trị học từng nắm giữ nhiều chức vụ quan trọng trong chính phủ Việt Nam Cộng hòa, cho rằng yếu tố Trung Quốc là một trong các yếu tố quan trọng, định đoạt sự phát triển của mối bang giao giữa Washington với Hà Nội. Trong bài tham luận trình bày tại cuộc hội thảo ở Điện Capitol hôm thứ 3, giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng nói rằng vì những lý do chiến lược, Trung Quốc không muốn Hoa Kỳ và Việt Nam hình thành một mối quan hệ đồng minh gần gũi. Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng Việt Nam có quyền theo đuổi những mối quan hệ ngoại giao với những nước khác để bảo vệ chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của mình.
Giáo sư cho biết: "Cả Hoa Kỳ lẫn Việt Nam đều không muốn gây bất bình một cách không cần thiết cho Trung Quốc. Với tư cách là một siêu cường, Hoa Kỳ có nhiều lựa chọn hơn Việt Nam. Xây dựng quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc là một việc đáng được ưa chuộng đối với Hoa Kỳ, nhưng đối với Việt Nam thì đó là một việc cần thiết. Việt Nam phải thực hiện những lựa chọn khó khăn giữa đòi hỏi phải có mối quan hệ láng giềng hữu nghị với Trung Quốc và sự cần thiết là phải khẳng định quyền chủ quyền của mình để theo đuổi những mối quan hệ ngoại giao với những nước khác để bảo vệ chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của mình."
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng nói thêm rằng việc chú trọng tới những mối quan tâm của Trung Quốc có thể làm cho tiến trình xích lại gần nhau giữa Việt Nam và Hoa Kỳ trở nên chậm chạp hơn, nhưng những đòi hỏi quá đáng và thái độ hung hãn của Trung Quốc trong vài năm gần đây đã đưa tới tình trạng giao thoa về quyền lợi an ninh giữa Việt Nam và Hoa Kỳ.
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhận định rằng tương lai của sự phát triển quan hệ Việt-Mỹ còn phụ thuộc vào một số yếu tố khác, trong đó có yếu tố dân chủ và nhân quyền. Ông phát biểu như sau:
"Theo thời gian, sự tiếp xúc và trao đổi giữa người Mỹ gốc Việt và những người Việt trong nước cũng như những người đi học ở nước ngoài, kể cả những viên chức chính phủ, sẽ giúp đôi bên thông cảm với nhau nhiều hơn, thu hẹp cách biệt về nhận thức, và góp phần thúc đẩy cho sự hợp tác giữa Hoa Kỳ với Việt Nam. Tuy nhiên những nỗ lực có tổ chức của những đoàn thể của người Mỹ gốc Việt nhằm nêu lên những vụ vi phạm nhân quyền và hô hào cho dân chủ ở Việt Nam sẽ làm hình ảnh Việt Nam xấu đi và gây căng thẳng cho mối quan hệ song phương. Nhưng nếu nhìn vấn đề này từ một góc cạnh khác, chúng ta có thể nói rằng sự chỉ trích có tính chất xây dựng về những vụ vi phạm nhân quyền có thể có một ảnh hưởng tốt. Trước hết, việc cổ xúy cho nhân quyền phản ánh giá trị và lợi ích của nước Mỹ. Việc cải thiện nhân quyền chẳng những là một điều đáng mong muốn cho người dân Việt Nam mà còn có thể đưa hai nước và hai dân tộc tới gần nhau hơn trong quan điểm chính trị, và sự tương hợp về chính trị chính là một nền tảng vững chắc cho mối quan hệ ổn định và thân thiện."
Các nhà quan sát tình hình Á châu cho biết quan hệ giữa Hoa Kỳ và các quốc gia vùng Đông Nam Á sẽ có dịp để phát triển thêm nữa khi Tổng thống Barack Obama tổ chức cuộc hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ-ASEAN tại New York vào ngày 24 tháng này, bên lề phiên họp thường niên của Đại hội đồng Liên hiệp quốc.
Nhưng có lẽ bên cạnh những mặt tích cực ấy, mối quan hệ tiếp tục gặp trở ngại không nhỏ về vấn đề dân chủ, nhân quyền, và cái nhìn chưa thật sự tín nhiệm nhau giữa Hà Nội và cộng đồng người Việt tự do hải ngoại.
"Nhân quyền là vấn đề không bỏ được. Bang giao Việt-Mỹ bao gồm nhiều quyền lợi lắm, từ quyền lợi kinh tế, chiến lược đến nhân quyền. Những quyền lợi đó biến chuyển tuỳ theo thời điểm. Nếu quyền lợi kinh tế, chiến lược lớn thì quyền lợi nhân quyền bị bớt đi. Nhưng vấn đề nhân quyền không thể nào bỏ được vì nhiều lý do:
Thứ nhất chính phủ Mỹ nào cũng phải có chính sách thích hợp mới được người dân ủng hộ, mà trong đó, nhân quyền là niềm tin cốt lõi của dân Mỹ. Thứ hai là Việt Nam hiện chưa đủ tầm quan trọng chiến lược để có thể làm mờ ảo vấn đề nhân quyền. Và thứ ba là có những cựu chiến binh Mỹ từng chiến đấu tại VN, họ cũng muốn Việt Nam có dân chủ, tự do để chứng tỏ sự hy sinh của họ cùng đồng đội không trở thành vô ích.
Thí dụ Thượng nghị sĩ John McCain, một cựu chiến binh, rất ủng hộ mối bang giao Mỹ-Việt và tuyên bố hồi tháng 7 vừa qua là ông mong rằng một ngày kia, Việt Nam sẽ cho phép việc chống đối ôn hòa và tại Việt Nam, sẽ có sự cai trị của chính quyền dựa trên sự đồng thuận của nhân dân.
Ông cũng hy vọng sự cộng tác giữa 2 nước trên quyền lợi chung được đặt căn bản trên giá trị chung. Ngoài ra, chính chính phủ VN cũng nói rằng muốn xây dựng một nước giàu, dân mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Thật ra mục tiêu tối hậu của nhân dân hai nước không có gì khác nhau. Điều quan trọng nhất là vấn đề nhân quyền đã được định chế hóa tại Mỹ rồi. Quốc Hội Hoa Kỳ đã lập ra Uỷ ban Tự do Tôn giáo. Bộ Ngoại giao cũng đã đặt ra chức vụ Phụ tá Ngoại trưởng đặc trách dân chủ, nhân quyền và quyền lao động. Vì thế mỗi năm Bộ Ngoại giao bắt buộc phải công bố một bản phúc trình thường niên về nhân quyền.
Trong khi đó Đại sứ Mỹ ở VN cũng phải đóng góp vào, với bổn phận thúc đẩy vấn đề nhân quyền của VN. Trong buổi họp vừa rồi ở Thượng Viện, ông Joe Yun, Đại diện Bộ Ngoại giao Mỹ, cũng cho biết nhân quyền là vấn đề quan trọng trong nghị trình thảo luận giữa 2 nước, và cuộc đối thoại nhân quyền sắp tới sẽ được đặt ra. Do đó, nhân quyền là vấn đề không thể bỏ được trong mối quan hệ Mỹ-Việt."
Thanh Quang: GS vừa chú trọng tới phía Mỹ. Còn về phía VN, trong thời gian qua, Hà Nội luôn cam kết tôn trọng và cải thiện nhân quyền, tự do, dân chủ, như Thủ tướng Phan Văn Khải khi viếng thăm Hoa Kỳ năm 2005 đã hứa cải thiện tự do tôn giáo ở VN, rồi Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thăm Mỹ hồi năm 2008 cũng cam kết xúc tiến và bảo đảm những quyền và tự do căn bản của người dân VN. Theo nhận xét của GS thì trên thực tế, VN đã thực hiện những lời hứa như vậy ra sao ?
GS Nguyễn Mạnh Hùng: Thực ra trong giai đoạn mà ông Phan Văn Khải sang Hoa Kỳ thì người Mỹ quan tâm rất nhiều về vấn đề tự do tôn giáo. Hồi đó có nhiều vụ lắm. Nếu mà nói tự do tín ngưỡng ở VN, ai muốn thờ gì thì thờ thì VN có được điều đó. Chỉ có vấn đề là tín đồ không được tổ chức thôi. Nếu tôn giáo nào muốn tổ chức độc lập khỏi chính quyền thì nhà nước không chấp nhận.
Tức nhà nước cho tự do tín ngưỡng nhưng không cho tự do lập hội về vấn đề tôn giáo. Điều đó thì cộng đồng người Việt ngòai này không đồng ý và người Mỹ cũng không hài lòng. Tuy nhiên, có một số vấn đề. Hồi đó có vụ trên Cao Nguyên thì họ cũng mở cửa để ông Đại sứ Mỹ đến, Đại sứ cũng thấy hài lòng.
Do đó, trước khi Tổng thống Bush ra đi, Bộ Ngoại giao Mỹ đã rút VN khỏi danh sách những nước cần quan tâm đặc biệt về tự do tôn giáo. Nghĩa là ít ra Bộ Ngoại giao Mỹ cũng coi VN có được tiến bộ về tôn giáo.
Còn về tự do, dân chủ thì chúng ta thấy Mỹ cũng đã phàn nàn, và ngay cộng đồng VN cũng chỉ trích Hà Nội bắt bớ những người bất đồng chính kiến, không cho lập hội tự do.v.v…Tình hình như vậy đang xảy ra khiến cộng đồng người Việt hải ngoại không hài lòng và người Mỹ cũng rất phiền lòng.
Thanh Quang: Thưa, GS vừa nhắc tới cộng đồng người Việt hải ngoại. Phía nhà cầm quyền VN từng cam kết hòa giải dân tộc để kêu gọi, thu hút sự đóng góp, nhất là về tiền của, trí tuệ của người Việt hải ngoại, cho sự phát triển đất nước. Nhưng theo GS, Hà Nội có thể hiện cụ thể sự hòa giải đó không ? Thực chất của lời kêu gọi này ra sao ?
GS Nguyễn Mạnh Hùng: Trước hết VN đã làm được một số công việc, nhưng vẫn chưa đủ để có thể đi tới chỗ hòa giải tòan diện.Thứ hai là những biện pháp này cũng có hiệu quả phần nào, thí dụ như họ tạo điều kiện dễ dàng phần nào cho người Việt hải ngoại về VN, đi đi lại lại, chẳng hạn cấp loại visa 5 năm, rồi họ tìm cách mời gọi trở về.
Tôi cũng thấy một số người Việt hải ngoại cũng đã trở về rồi, như một số người ở “Thung lũng Điện tử” cũng đã về làm công việc chuyên môn. Rồi VN cũng xét cho phép mua nhà cũng thu hút khá nhiều người trở về. Ông nào đã về hưu mà muốn sống với chi phí rẻ thì cũng về. Ông nào thấy việc bên Mỹ này khó cũng lại về.
Tức là chúng ta thấy nhà nước VN kêu gọi người Việt hải ngoại về đóng góp cho đất nước thì có, nhưng họ hòa giải thực sự thì không có. Bởi vì liên hệ hiện nay là liên hệ xin-cho, nghĩa là họ chỉ cho một số đặc lợi thôi trong khi hòa giải thực sự thì phải hòa giải trên cơ sở bình đẳng.
Ở Việt Nam hiện giờ, sách vở giáo khoa, tuyên bố chính thức, rồi báo chí…vẫn coi chiến tranh VN trước đây là cuộc chiến giữa nước Mỹ và dân tộc VN. Điều đó có nghĩa là họ gạt ra những người chiến đấu cho Miền Nam tự do. Thế những người này là những người phản quốc à ? Đó là điều không thể nào chấp nhận được.
Từ năm 2005, khi ông Phan Văn Khải sang Mỹ này thì tôi nhận thấy có một số tiếng nói ở VN đặt vấn đề trả lại danh dự, đồng thời tỏ lòng tôn kính đối với các chiến sĩ VNCH. Thứ nhất là ông Võ Văn Kiệt lúc đó nói rằng nhà ông ấy cũng có người chiến đấu ở cả 2 phía, và tất cả đều là con của mẹ Việt Nam hết thì phải thắp hương để tưởng nhớ họ.
Gần đây tướng Vĩnh, khi đề cập tới Hòang Sa, ông nói máu của chiến sĩ VNCH đã đổ trong trận hải chiến với Trung Quốc lúc ấy tức là đổ cho quê mẹ, thì họ phải được kính trọng, tôn trọng, phải được coi bình đẳng với tất cả những chiến sĩ bên quân đội nhân dân Việt Nam.
Trong khi đó, trong nước cũng đã có người đề nghị tổ chức lễ truy điệu các chiến sĩ 2 bên. Chúng ta thấy những đề nghị như vậy chỉ chưa phát xuất từ chính phủ thôi, mà từ những viên chức cao cấp đã về hưu rồi. Nhưng ít nhất chúng ta thấy trong hàng ngũ lãnh đạo của đảng CS, đã có những người nghĩ đến chuyện này rồi. Tôi nghĩ là đa số người VN cũng đã nghĩ như vậy rồi. Vấn đề là cho đến khi nào Hà Nội trả lại danh dự cho những chiến sĩ VNCH thì họ mới chứng tỏ được thiện chí thôi. Còn bây giờ thì chưa có.
Thực hiện được điều này là việc lớn lắm, phải cần một lãnh tụ lớn lắm mới làm được. Nên họ chỉ làm những chuyện nho nhỏ, như giúp ông Nguyễn Đạt Thành đi tìm hài cốt chiến hữu trong trại cải tạo để cải táng. Rồi nghĩa trang quân đội Biên Hòa thì cộng đồng người Việt hải ngoại đang chờ xem Hà Nội làm gì.
Có người nói là họ sẽ bỏ nghĩa trang đó cho Đại Hàn làm cơ sở thương mại. Có người nghĩ là họ vẫn giữ nguyên nghĩa trang ấy, sẽ làm điều gì đó long trọng hơn, biến nghĩa trang đó thành một di tích lịch sử, như vậy sẽ khuyến khích người ta trở về thăm đồng đội.
Có người nói làm như vậy có thể giúp xúc tiến cho du lịch nữa, cũng tạo nên một sự hàn gắn nào đó. Bở vì sẽ có những người Mỹ trở lại nơi đó để tỏ lòng kính trọng đồng nghiệp của họ. Các cựu chiến binh Mỹ cũng có thể làm việc đó. Nhưng vấn đề này thì chưa thấy giới cầm quyền VN đi đến nơi đến chốn.
Thanh Quang: GS vừa nhắc tới một vài tiếng nói tiêu biểu thuộc hàng ngũ lãnh đạo của CSVN, nhưng là những viên chức đã về hưu rồi. Còn về phía đương quyền, theo GS, Hà Nội cần phải hành động cụ thể, thiết thực như thế nào để có thể chuyển biến được sự chống đối, thậm chí phẩn nộ lâu nay của người Việt hải ngoại đối với giới cầm quyền trong nước?
GS Nguyễn Mạnh Hùng: Tôi thấy hải ngoại này thì cũng có nhiều người đã hợp tác rồi. Thế còn về việc phẫn nộ thì họ không đồng ý nhiều chuyện lắm. Nhưng điều ít nhất mà Hà Nội cần phải làm là trả lại danh dự cho những chiến hữu VNCH đã nằm xuống.
Còn nếu để làm hài lòng tất cả người Việt hải ngoại này thì là giải thể chế độ CS, như họ thường nói. Nhưng hiện nay, trong nhà cầm quyền CSVN, chẳng có người nào muốn mất việc cả. Việc đó có lẽ không xảy ra, hay ít nhất chưa xảy ra trong lúc này.
Thanh Quang: Xin cảm ơn GS Nguyễn Mạnh Hùng.
"Việt Nam mạnh mẽ ủng hộ chính sách ngoại giao của Mỹ là quay lại Đông Nam Á và Đông Á. Như Ngoại trưởng Hoa Kỳ Hillary Clinton đã nói, Hoa Kỳ quay lại khu vực này để tiếp tục hiện diện chứ không rút đi. Chúng tôi ủng hộ chính sách đó."
Nhà ngoại giao hàng đầu của Việt Nam tại Washington cam kết rằng Hà Nội sẽ cố gắng hết sức để giúp Hoa Kỳ thực hiện chính sách quay lại Á châu và sẽ tăng cường sự hợp tác với phía Hoa Kỳ trong mọi lãnh vực, kể cả lãnh vực an ninh quốc phòng. Ông cũng không quên kêu gọi nước Mỹ tiếp tục giúp đỡ Việt Nam:
"Về phía Hoa Kỳ, chúng tôi hy vọng nước Mỹ tiếp tục giúp đỡ và hỗ trợ chúng tôi. Chúng tôi có tỉ lệ tăng trưởng kinh tế cao, cao hàng thứ nhì ở Á châu, sau Trung Quốc. Nhưng đất nước chúng tôi vẫn còn là một nước đang phát triển. Chúng tôi vẫn đang ra sức hoàn thiện nền kinh tế thị trường. Vì vậy chúng tôi cần có sự trợ giúp và hậu thuẫn của quí vị cho công cuộc phát triển của mình."
Cuộc hội thảo hôm thứ 3 là một trong nhiều sự kiện được tổ chức ở Washington và Hà Nội trong vài tháng qua để đánh dấu kỷ niệm 15 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao Việt-Mỹ. Hầu hết các nhà quan sát tình hình Việt Nam cho rằng quan hệ Việt-Mỹ đang ở trong giai đoạn tốt đẹp hơn bao giờ hết và sẽ tiếp tục phát triển thêm nữa trong lúc hai nước đều quan tâm trước sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Hồi hạ tuần tháng 7, Ngoại trưởng Clinton tuyên bố tại Hà Nội rằng Hoa Kỳ xem Việt Nam “không những thật sự là một quốc gia quan trọng mà còn là một bộ phận của chiến lược nhắm tăng cường cam kết của người Mỹ trong khu vực Á châu Thái bình dương, đặc biệt là trong vùng Đông Nam Á.” Khi phát biểu tại hội nghị của Diễn đàn Khu vực ASEAN ở Hà Nội, bà Clinton còn nói rằng Hoa Kỳ xem việc giải quyết vấn đề tranh chấp chủ quyền ở biển Nam Trung Hoa (Việt Nam gọi là Biển Đông) bằng đường lối đa phương là một “quyền lợi quốc gia”. Những phát biểu này đã khiến cho giới lãnh đạo Trung Quốc phật lòng, và Ngoại trưởng Dương Khiết Trì đã tuyên bố rằng lời lẽ của bà Clinton là một hành vi tấn công Trung Quốc.
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng của Đại học George Mason, một nhà chính trị học từng nắm giữ nhiều chức vụ quan trọng trong chính phủ Việt Nam Cộng hòa, cho rằng yếu tố Trung Quốc là một trong các yếu tố quan trọng, định đoạt sự phát triển của mối bang giao giữa Washington với Hà Nội. Trong bài tham luận trình bày tại cuộc hội thảo ở Điện Capitol hôm thứ 3, giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng nói rằng vì những lý do chiến lược, Trung Quốc không muốn Hoa Kỳ và Việt Nam hình thành một mối quan hệ đồng minh gần gũi. Nhưng ông cũng nhấn mạnh rằng Việt Nam có quyền theo đuổi những mối quan hệ ngoại giao với những nước khác để bảo vệ chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của mình.
Giáo sư cho biết: "Cả Hoa Kỳ lẫn Việt Nam đều không muốn gây bất bình một cách không cần thiết cho Trung Quốc. Với tư cách là một siêu cường, Hoa Kỳ có nhiều lựa chọn hơn Việt Nam. Xây dựng quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc là một việc đáng được ưa chuộng đối với Hoa Kỳ, nhưng đối với Việt Nam thì đó là một việc cần thiết. Việt Nam phải thực hiện những lựa chọn khó khăn giữa đòi hỏi phải có mối quan hệ láng giềng hữu nghị với Trung Quốc và sự cần thiết là phải khẳng định quyền chủ quyền của mình để theo đuổi những mối quan hệ ngoại giao với những nước khác để bảo vệ chủ quyền và sự toàn vẹn lãnh thổ của mình."
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng nói thêm rằng việc chú trọng tới những mối quan tâm của Trung Quốc có thể làm cho tiến trình xích lại gần nhau giữa Việt Nam và Hoa Kỳ trở nên chậm chạp hơn, nhưng những đòi hỏi quá đáng và thái độ hung hãn của Trung Quốc trong vài năm gần đây đã đưa tới tình trạng giao thoa về quyền lợi an ninh giữa Việt Nam và Hoa Kỳ.
Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhận định rằng tương lai của sự phát triển quan hệ Việt-Mỹ còn phụ thuộc vào một số yếu tố khác, trong đó có yếu tố dân chủ và nhân quyền. Ông phát biểu như sau:
"Theo thời gian, sự tiếp xúc và trao đổi giữa người Mỹ gốc Việt và những người Việt trong nước cũng như những người đi học ở nước ngoài, kể cả những viên chức chính phủ, sẽ giúp đôi bên thông cảm với nhau nhiều hơn, thu hẹp cách biệt về nhận thức, và góp phần thúc đẩy cho sự hợp tác giữa Hoa Kỳ với Việt Nam. Tuy nhiên những nỗ lực có tổ chức của những đoàn thể của người Mỹ gốc Việt nhằm nêu lên những vụ vi phạm nhân quyền và hô hào cho dân chủ ở Việt Nam sẽ làm hình ảnh Việt Nam xấu đi và gây căng thẳng cho mối quan hệ song phương. Nhưng nếu nhìn vấn đề này từ một góc cạnh khác, chúng ta có thể nói rằng sự chỉ trích có tính chất xây dựng về những vụ vi phạm nhân quyền có thể có một ảnh hưởng tốt. Trước hết, việc cổ xúy cho nhân quyền phản ánh giá trị và lợi ích của nước Mỹ. Việc cải thiện nhân quyền chẳng những là một điều đáng mong muốn cho người dân Việt Nam mà còn có thể đưa hai nước và hai dân tộc tới gần nhau hơn trong quan điểm chính trị, và sự tương hợp về chính trị chính là một nền tảng vững chắc cho mối quan hệ ổn định và thân thiện."
Các nhà quan sát tình hình Á châu cho biết quan hệ giữa Hoa Kỳ và các quốc gia vùng Đông Nam Á sẽ có dịp để phát triển thêm nữa khi Tổng thống Barack Obama tổ chức cuộc hội nghị thượng đỉnh Hoa Kỳ-ASEAN tại New York vào ngày 24 tháng này, bên lề phiên họp thường niên của Đại hội đồng Liên hiệp quốc.
*********************
Quan hệ Việt - Mỹ và vấn đề nhân quyền tại Việt Nam
Thanh Quang, phóng viên RFA
Trong cuộc hội thảo tại trụ sở Quốc Hội Hoa Kỳ hôm 14/9 đánh dấu kỷ niệm 15 năm ngày Washington và Hà Nội thiết lập bang giao, nhiều diễn giả đã đề cập tới sự tiến bộ đáng kể trong mối quan hệ Mỹ-Việt. Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng (ngồi giữa) tại cuộc hội thảo đánh dấu kỷ niệm 15 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao Việt - Mỹ tổ chức tại Washington
Nhưng có lẽ bên cạnh những mặt tích cực ấy, mối quan hệ tiếp tục gặp trở ngại không nhỏ về vấn đề dân chủ, nhân quyền, và cái nhìn chưa thật sự tín nhiệm nhau giữa Hà Nội và cộng đồng người Việt tự do hải ngoại.
Nhân quyền - vấn đề muôn thưở
Qua cuộc trao đổi với một trong những diễn giả tại buổi hội thảo vừa nói, Giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng giảng dạy tại Đại học George Mason, Virginia, Hoa Kỳ, Thanh Quang nêu lên câu hỏi trước tiên là vấn đề nhân quyền có vai trò quan trọng như thế nào, có thể ảnh hưởng ra sao tới mối bang giao Mỹ-Việt, GS Nguyễn Mạnh Hùng nhận xét:"Nhân quyền là vấn đề không bỏ được. Bang giao Việt-Mỹ bao gồm nhiều quyền lợi lắm, từ quyền lợi kinh tế, chiến lược đến nhân quyền. Những quyền lợi đó biến chuyển tuỳ theo thời điểm. Nếu quyền lợi kinh tế, chiến lược lớn thì quyền lợi nhân quyền bị bớt đi. Nhưng vấn đề nhân quyền không thể nào bỏ được vì nhiều lý do:
Thứ nhất chính phủ Mỹ nào cũng phải có chính sách thích hợp mới được người dân ủng hộ, mà trong đó, nhân quyền là niềm tin cốt lõi của dân Mỹ. Thứ hai là Việt Nam hiện chưa đủ tầm quan trọng chiến lược để có thể làm mờ ảo vấn đề nhân quyền. Và thứ ba là có những cựu chiến binh Mỹ từng chiến đấu tại VN, họ cũng muốn Việt Nam có dân chủ, tự do để chứng tỏ sự hy sinh của họ cùng đồng đội không trở thành vô ích.
Thí dụ Thượng nghị sĩ John McCain, một cựu chiến binh, rất ủng hộ mối bang giao Mỹ-Việt và tuyên bố hồi tháng 7 vừa qua là ông mong rằng một ngày kia, Việt Nam sẽ cho phép việc chống đối ôn hòa và tại Việt Nam, sẽ có sự cai trị của chính quyền dựa trên sự đồng thuận của nhân dân.
Ông cũng hy vọng sự cộng tác giữa 2 nước trên quyền lợi chung được đặt căn bản trên giá trị chung. Ngoài ra, chính chính phủ VN cũng nói rằng muốn xây dựng một nước giàu, dân mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Thật ra mục tiêu tối hậu của nhân dân hai nước không có gì khác nhau. Điều quan trọng nhất là vấn đề nhân quyền đã được định chế hóa tại Mỹ rồi. Quốc Hội Hoa Kỳ đã lập ra Uỷ ban Tự do Tôn giáo. Bộ Ngoại giao cũng đã đặt ra chức vụ Phụ tá Ngoại trưởng đặc trách dân chủ, nhân quyền và quyền lao động.
GS Nguyễn Mạnh Hùng
Thật ra mục tiêu tối hậu của nhân dân hai nước không có gì khác nhau. Điều quan trọng nhất là vấn đề nhân quyền đã được định chế hóa tại Mỹ rồi. Quốc Hội Hoa Kỳ đã lập ra Uỷ ban Tự do Tôn giáo. Bộ Ngoại giao cũng đã đặt ra chức vụ Phụ tá Ngoại trưởng đặc trách dân chủ, nhân quyền và quyền lao động. Vì thế mỗi năm Bộ Ngoại giao bắt buộc phải công bố một bản phúc trình thường niên về nhân quyền.
Trong khi đó Đại sứ Mỹ ở VN cũng phải đóng góp vào, với bổn phận thúc đẩy vấn đề nhân quyền của VN. Trong buổi họp vừa rồi ở Thượng Viện, ông Joe Yun, Đại diện Bộ Ngoại giao Mỹ, cũng cho biết nhân quyền là vấn đề quan trọng trong nghị trình thảo luận giữa 2 nước, và cuộc đối thoại nhân quyền sắp tới sẽ được đặt ra. Do đó, nhân quyền là vấn đề không thể bỏ được trong mối quan hệ Mỹ-Việt."
Thanh Quang: GS vừa chú trọng tới phía Mỹ. Còn về phía VN, trong thời gian qua, Hà Nội luôn cam kết tôn trọng và cải thiện nhân quyền, tự do, dân chủ, như Thủ tướng Phan Văn Khải khi viếng thăm Hoa Kỳ năm 2005 đã hứa cải thiện tự do tôn giáo ở VN, rồi Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thăm Mỹ hồi năm 2008 cũng cam kết xúc tiến và bảo đảm những quyền và tự do căn bản của người dân VN. Theo nhận xét của GS thì trên thực tế, VN đã thực hiện những lời hứa như vậy ra sao ?
GS Nguyễn Mạnh Hùng: Thực ra trong giai đoạn mà ông Phan Văn Khải sang Hoa Kỳ thì người Mỹ quan tâm rất nhiều về vấn đề tự do tôn giáo. Hồi đó có nhiều vụ lắm. Nếu mà nói tự do tín ngưỡng ở VN, ai muốn thờ gì thì thờ thì VN có được điều đó. Chỉ có vấn đề là tín đồ không được tổ chức thôi. Nếu tôn giáo nào muốn tổ chức độc lập khỏi chính quyền thì nhà nước không chấp nhận.
Tức nhà nước cho tự do tín ngưỡng nhưng không cho tự do lập hội về vấn đề tôn giáo. Điều đó thì cộng đồng người Việt ngòai này không đồng ý và người Mỹ cũng không hài lòng. Tuy nhiên, có một số vấn đề. Hồi đó có vụ trên Cao Nguyên thì họ cũng mở cửa để ông Đại sứ Mỹ đến, Đại sứ cũng thấy hài lòng.
Do đó, trước khi Tổng thống Bush ra đi, Bộ Ngoại giao Mỹ đã rút VN khỏi danh sách những nước cần quan tâm đặc biệt về tự do tôn giáo. Nghĩa là ít ra Bộ Ngoại giao Mỹ cũng coi VN có được tiến bộ về tôn giáo.
Còn về tự do, dân chủ thì chúng ta thấy Mỹ cũng đã phàn nàn, và ngay cộng đồng VN cũng chỉ trích Hà Nội bắt bớ những người bất đồng chính kiến, không cho lập hội tự do.v.v…Tình hình như vậy đang xảy ra khiến cộng đồng người Việt hải ngoại không hài lòng và người Mỹ cũng rất phiền lòng.
Hòa giải - Hà Nội phải làm gì?
Các ông Satu Limaye, Nguyễn Mạnh Hùng, Joe Jun, Lê Văn Bàng trên ghế chủ tọa tại cuộc hội thảo. RFA photo
GS Nguyễn Mạnh Hùng: Trước hết VN đã làm được một số công việc, nhưng vẫn chưa đủ để có thể đi tới chỗ hòa giải tòan diện.Thứ hai là những biện pháp này cũng có hiệu quả phần nào, thí dụ như họ tạo điều kiện dễ dàng phần nào cho người Việt hải ngoại về VN, đi đi lại lại, chẳng hạn cấp loại visa 5 năm, rồi họ tìm cách mời gọi trở về.
Tôi cũng thấy một số người Việt hải ngoại cũng đã trở về rồi, như một số người ở “Thung lũng Điện tử” cũng đã về làm công việc chuyên môn. Rồi VN cũng xét cho phép mua nhà cũng thu hút khá nhiều người trở về. Ông nào đã về hưu mà muốn sống với chi phí rẻ thì cũng về. Ông nào thấy việc bên Mỹ này khó cũng lại về.
Tức là chúng ta thấy nhà nước VN kêu gọi người Việt hải ngoại về đóng góp cho đất nước thì có, nhưng họ hòa giải thực sự thì không có. Bởi vì liên hệ hiện nay là liên hệ xin-cho, nghĩa là họ chỉ cho một số đặc lợi thôi trong khi hòa giải thực sự thì phải hòa giải trên cơ sở bình đẳng.
Ở Việt Nam hiện giờ, sách vở giáo khoa, tuyên bố chính thức, rồi báo chí…vẫn coi chiến tranh VN trước đây là cuộc chiến giữa nước Mỹ và dân tộc VN. Điều đó có nghĩa là họ gạt ra những người chiến đấu cho Miền Nam tự do. Thế những người này là những người phản quốc à ? Đó là điều không thể nào chấp nhận được.
Từ năm 2005, khi ông Phan Văn Khải sang Mỹ này thì tôi nhận thấy có một số tiếng nói ở VN đặt vấn đề trả lại danh dự, đồng thời tỏ lòng tôn kính đối với các chiến sĩ VNCH. Thứ nhất là ông Võ Văn Kiệt lúc đó nói rằng nhà ông ấy cũng có người chiến đấu ở cả 2 phía, và tất cả đều là con của mẹ Việt Nam hết thì phải thắp hương để tưởng nhớ họ.
Gần đây tướng Vĩnh, khi đề cập tới Hòang Sa, ông nói máu của chiến sĩ VNCH đã đổ trong trận hải chiến với Trung Quốc lúc ấy tức là đổ cho quê mẹ, thì họ phải được kính trọng, tôn trọng, phải được coi bình đẳng với tất cả những chiến sĩ bên quân đội nhân dân Việt Nam.
... nhà nước VN kêu gọi người Việt hải ngoại về đóng góp cho đất nước thì có, nhưng họ hòa giải thực sự thì không có. Bởi vì liên hệ hiện nay là liên hệ xin-cho, nghĩa là họ chỉ cho một số đặc lợi thôi trong khi hòa giải thực sự thì phải hòa giải trên cơ sở bình đẳng.
GS Nguyễn Mạnh Hùng
Trong khi đó, trong nước cũng đã có người đề nghị tổ chức lễ truy điệu các chiến sĩ 2 bên. Chúng ta thấy những đề nghị như vậy chỉ chưa phát xuất từ chính phủ thôi, mà từ những viên chức cao cấp đã về hưu rồi. Nhưng ít nhất chúng ta thấy trong hàng ngũ lãnh đạo của đảng CS, đã có những người nghĩ đến chuyện này rồi. Tôi nghĩ là đa số người VN cũng đã nghĩ như vậy rồi. Vấn đề là cho đến khi nào Hà Nội trả lại danh dự cho những chiến sĩ VNCH thì họ mới chứng tỏ được thiện chí thôi. Còn bây giờ thì chưa có.
Thực hiện được điều này là việc lớn lắm, phải cần một lãnh tụ lớn lắm mới làm được. Nên họ chỉ làm những chuyện nho nhỏ, như giúp ông Nguyễn Đạt Thành đi tìm hài cốt chiến hữu trong trại cải tạo để cải táng. Rồi nghĩa trang quân đội Biên Hòa thì cộng đồng người Việt hải ngoại đang chờ xem Hà Nội làm gì.
Có người nói là họ sẽ bỏ nghĩa trang đó cho Đại Hàn làm cơ sở thương mại. Có người nghĩ là họ vẫn giữ nguyên nghĩa trang ấy, sẽ làm điều gì đó long trọng hơn, biến nghĩa trang đó thành một di tích lịch sử, như vậy sẽ khuyến khích người ta trở về thăm đồng đội.
Có người nói làm như vậy có thể giúp xúc tiến cho du lịch nữa, cũng tạo nên một sự hàn gắn nào đó. Bở vì sẽ có những người Mỹ trở lại nơi đó để tỏ lòng kính trọng đồng nghiệp của họ. Các cựu chiến binh Mỹ cũng có thể làm việc đó. Nhưng vấn đề này thì chưa thấy giới cầm quyền VN đi đến nơi đến chốn.
Thanh Quang: GS vừa nhắc tới một vài tiếng nói tiêu biểu thuộc hàng ngũ lãnh đạo của CSVN, nhưng là những viên chức đã về hưu rồi. Còn về phía đương quyền, theo GS, Hà Nội cần phải hành động cụ thể, thiết thực như thế nào để có thể chuyển biến được sự chống đối, thậm chí phẩn nộ lâu nay của người Việt hải ngoại đối với giới cầm quyền trong nước?
GS Nguyễn Mạnh Hùng: Tôi thấy hải ngoại này thì cũng có nhiều người đã hợp tác rồi. Thế còn về việc phẫn nộ thì họ không đồng ý nhiều chuyện lắm. Nhưng điều ít nhất mà Hà Nội cần phải làm là trả lại danh dự cho những chiến hữu VNCH đã nằm xuống.
Còn nếu để làm hài lòng tất cả người Việt hải ngoại này thì là giải thể chế độ CS, như họ thường nói. Nhưng hiện nay, trong nhà cầm quyền CSVN, chẳng có người nào muốn mất việc cả. Việc đó có lẽ không xảy ra, hay ít nhất chưa xảy ra trong lúc này.
Thanh Quang: Xin cảm ơn GS Nguyễn Mạnh Hùng.
No comments:
Post a Comment